Verzwolgen door de storm

Met hun nieuwste album besluit de instrumentale free-rockgroep Oiseaux-Tempête een zinderende trilogie, die de luisteraar meedogenloos de zilte diepte onder de zeespiegel inzuigt.

Boven de zee vliegen vogels die zich enkel vertonen als er een storm op komst is. Als het een niet kan bestaan zonder het ander, is dat dan de maker of het gemaakte, daar klapwiekend boven de zondvloed? Oftewel, veroorzaakt deze Oiseaux-Tempête de storm of wordt ze er door geboren? Stormen doet het in ieder geval vaak en woest, op de platen van deze Franse free-rockers. Met hun nieuwste plaat ‘AL-'AN ! ا لآن (and your night is your shadow — a fairy-tale piece of land to make our dreams)’ besluiten ze een trilogie die ontstond in het centrum van een recente ideologische brandhaard: Griekenland in 2013, toen de crisis op haar hoogtepunt was. Tussen deze drie releases door bracht de band ook nog ander materiaal uit, zoals de plaat Unworks & Rarities, en in de vorm van het elektronische re-mix album Re-Works waarbij ze hun materiaal uit handen gaven aan bevriende muzikanten en producers. Dat heeft in enkele jaren al geleid tot een betoverend oeuvre aan voornamelijk instrumentale free-rock, dat in je bewustzijn door blijft golven zelfs lang nadat je de plaat hebt afgelegd. Als een ziltig uitgebeten zeetanker die loom door een zee van klanken ploegt, een zee die kan brommen en kan bulderen, die zich ongrijpbaar kalm uit blijft strekken ver voorbij de grenzen van je hoorbare horizon tot ze plotseling meedogenlooos begint te kolken en je met woeste kracht opslokt en de vergetelheid inzuigt. Aan het roer van dit machtige schip staan Frédéric D. Oberland en Stéphane Pigneul, met aan boord een wisselende pluimage aan muzikale verstekelingen - sommigen blijven, sommigen blijven even. Op hun albums vertrekken ze steeds vanuit de onmetelijke diepte van de zee, waarbij het altijd broeit onder de bedrieglijk kalme oppervlakte - de orkaan is al onderweg, en als de reverb op standje olievat gaat en de gitaren beginnen te loeien is het al te laat, en ben je als luisteraar verzwolgen door de onverbiddelijke golven.

Middellandse Zee

Met hun muziek blijft Oiseaux-Tempête de oevers van de Middellandse Zee afschuimen, telkens uitwijkend naar ander vast land onder de voeten om nieuw materiaal op te nemen. Hun tweede album ÜTOPIYA? werd opgenomen in streken tussen Sicilië en Turkije, en voor hun nieuwe plaat vertrokken ze naar Libanon. “Voor deze plaat zijn we voor het eerst echt de ontmoeting aangegaan met muzikanten daar,” vertellen Frédéric en Stéphane via Skype. “Voor onze vorige albums brachten we wel materiaal mee terug van lokale muzikanten, maar nu zagen we de mensen pas daar voor het eerst om dan samen iets op te nemen. Een paar weken voor ons vertrek hadden we verschillende mensen gecontacteerd, en die reageerden allemaal positief. We hebben eerst wat rondgekeken in Beirut, en tegen het einde van ons verblijf doken we dan met ze de studio in om te doen wat we altijd doen: improviseren en opnemen. We zeggen nooit tegen de gastmuzikanten in de studio wat ze moeten doen of hoe ze iets moeten doen, maar proberen elkaar op muzikale wijze te vinden. Het werkt goed voor ons als we tegen een zeker gevaar op moeten boksen, doordat we ergens induiken zonder te weten waar we weer boven gaan komen. Het is tevens een soort ritueel dat we creëren: het gaat om wat er op dat moment ontstaat, om een bepaalde spanning die we proberen te vangen. We pluggen in en duiken samen van die hoge rots af, soms gebeurt er dan iets magisch. Op onze nieuwe plaat staat een lang nummer, Through the Speech of the Stars, waarin G.W. Sok (ex-The Ex) een gedicht voordraagt van de Palestijnse dichter Mahmoud Darwish. Dat is in één take opgenomen, waar we nog nauwelijks iets aan veranderd hebben.” Die samenwerking met G.W. Sok ontstond tijdens de opnames voor hun tweede album, waar de beide Fransmannen voor het eerst vocalen op een van hun nummers misten. “We waren het er vrij snel over eens wie we daar voor wilden vragen, en een kwartier later mailde G.W. Sok al terug dat hij het graag deed. Toen we hem daarna voor het eerst ontmoetten hebben we ook wat shows samen gedaan, en nu is hij een goede vriend van ons. Zelf is hij vaak op reis, maar als hij in de buurt is speelt hij vaker met ons mee.”

Skelet

Na de opnames voor hun eerste plaat kwamen ze door dit proces met ruim vijftien uur aan opnames thuis, wat na veel wikken en wegen tot een album werd gesmeed. “In de studio boetseren we de opnames dan tot een geheel, tot een samenhangend verhaal. Natuurlijk zitten er mindere ideeën tussen de opnames, of stukken die gewoon niet werken - maar wat we uiteindelijk thuis in de studio doen is proberen diezelfde magie weer tot leven te wekken. Uit al het materiaal dat we hebben opgenomen proberen we de punten terug te vinden dat er iets wonderlijks gebeurde, en dat smeden we dan samen tot een verhaal. Het is alsof je in de trein zit en naar buiten staart: vanaf een bepaald punt zie je iets anders dan het landschap. Het is vooral een onbewust proces, denk ik. Die manier van werken heeft veel weg van hoe Miles Davis zijn albums creëerde tijdens zijn elektronische periode, waarbij een grote rol was weggelegd voor de producer Teo Macero - uit zijn werkwijze leerden we dan weer het belang van harde keuzes durven te maken. Je moet durven snoeien om er iets moois van te maken, en dus ook leren beseffen wanneer bepaalde stukken niet werken.”

Die vrije aanpak in de studio hanteren ze ook voor hun live-optredens, waar ze de regels achter zich laten en ook improviseren. “Ook op het podium arriveren we naakt. Als de opnames klaar zijn en we de nummers live gaan spelen, moeten we ze eerst leren. Dat is dan vooral het skelet: de tonaliteit, de noten, de wisselingen. We houden niet echt van repeteren en doen dat daarom minimaal, dus tijdens het optreden vertrekken we vanuit dit skelet. We praten er niet veel over, het gaat vooral om de muzikale connectie - de sleutel ligt in het luisteren naar de anderen, en dat betekent soms dat er maar een oogwenk nodig is om op het podium het schip slagzij te gooien. Onze nummers blijven zo groeien door de jaren heen. Soms gaat het uiteraard ook flink mis, zo had Stéphane tijdens een van onze laatste shows veel te kampen met stroomproblemen waardoor hij flinke stukken niet meespeelde. Maar zelfs mislukkingen kunnen interessant zijn als je improviseert - je kunt ze het best zelfs blijven herhalen.”

Zoals hun muziek breed naar alle windstreken uitwaaiert, zo formuleren de Fransmannen ook hun antwoorden tijdens dit interview: meanderend, al pratende een antwoord formulerend dat uiteindelijk op een heel ander punt uitkomt dan waar ze begonnen.“Ik ben geen musicoloog, maar ik denk dat zelfs de eerste muzikanten van de mensheid hun instrumenten gebruikten om iets na te bootsen dat ze hadden gehoord. Je speelt met het onbekende, maar wel met de geluiden die je al kent. Het is niet onze wens om door muzikale grenzen te breken, bij ons gaat het om het proces: mensen samen in een ruimte, de improvisatie, het blijven opnemen. Het gaat om het vangen van een bepaalde sfeer: ik word niet ’s ochtends wakker wetende wat ik ’s middags zal maken.”

Onderweg

De free-rock van deze band werkt als kruipolie, die langzaam maar trefzeker in de kieren van je bewustzijn kruipt. Het is muziek die in beweging blijft, net als de band zelf. Ze gaan bewust op pad naar elders om hun albums te smeden, en het reizen - of zelfs het in-beweging-zijn zelf - is de drijvende kracht achter hun muziek. “Muziek is veel meer dan iets wat je hoort, het is vergroeid met ons leven. Onze albums drijven erg op het idee van het elders, op het in beweging blijven om mensen te ontmoeten om jezelf in vraag te stellen, maar ook om vraagtekens te zetten bij de keuzes van mensen die je elders ontmoet. Met name het Midden-Oosten is op dit moment een brandpunt van twijfels over de contemporaine wereld. Hier wordt de blik op deze regio beheerst door angst, maar wij willen iets doen en iets anders brengen dan de reguliere ideologie - wij willen contact maken met mensen. Als je dat doet, dan leer je bijvoorbeeld dat al die vluchtelingen niet huis en haard hebben achtergelaten om hier van ons systeem te komen profiteren, maar dat ze vluchten voor angst, dictatuur en oorlog. Onze muziek is een manier om over deze dingen na te denken en te praten, maar dan liefst zonder woorden. Gemeenschap is bijvoorbeeld een thema dat ons erg fascineert. Zo zagen we in Libanon dat daar zo’n zeventig verschillende gemeenschappen samenleven binnen de landsgrenzen. Ze leven samen, al eeuwen lang - zelfs al is dat politiek vaak lastig. In het dagelijks leven lukt dat prima, de gemeenschappen staan veel meer open dan hier. Een gemeenschap is een meerwaarde, en zou geen muur moeten zijn om mensen onderling te verdelen.”

Al-‘An!

Hoewel hun nieuwste plaat is aangekondigd als de afsluiter van een trilogie is deze cyclus niet als trilogie geboren, licht Stéphane toe. “We begonnen wel bij Griekenland als de oorsprong van democratie, terwijl het nu een brandhaard is. Daar probeerden we met dit thema aan de slag te gaan op muzikale wijze. In het begin ontkenden we altijd een politieke band te zijn - dat zijn we nog steeds niet, maar misschien wel een beetje meer.” Die plaat heet dus voluit AL-'AN ! ا لآن (and your night is your shadow — a fairy-tale piece of land to make our dreams), waarbij het Arabische Al-‘An! vertaald wordt als nu, op dit moment. “Je hoeft niet op een nieuwe profeet of president te wachten die ons gaat redden, want dat is nog nooit gebeurd en gaat ook nooit gebeuren. Wat we wel kunnen doen is zelf veranderen, en de mensen om je heen waar je iets mee opbouwt. Dat is niet eens een worsteling. “